Ο ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΛΗΣ

 

Ο ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΛΗΣ

«Ποτέ ξανά, ποτέ ξανά! Η λήθη ισοδυναμεί με συγχώρεση» βροντοφώναζε σε όλη του τη ζωή ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, που έζησε τη φριχτή εμπειρία του Μαουτχάουζεν. 

( Η Κατερίνα Καμπανέλλη κόρη του «πατριάρχη» της νεοελληνικής θεατρικής γραφής και διαχειρίστρια του Αρχείου Ιάκωβου Καμπανέλλη, έγραψε για τον πατέρα της στην Κυριακάτικη Αυγή).

Πριν από λίγες μέρες εγκαινιάστηκε στην Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου-Γκίκα η αφιερωματική έκθεση «Στη Χώρα Καμπανέλλη, Νάξος-Μαουτχάουζεν-Αθήνα», εγκαινιάζοντας τις εκδηλώσεις του Έτους Ιάκωβου Καμπανέλλη με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του.  Ένα ταξίδι που με αφετηρία το νησί της Νάξου διακόπτεται βίαια για δυόμισι χρόνια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης Μαουτχάουζεν και καταλήγει στην Αθήνα.

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1921 στη Νάξο. Δεν ξέχασε ποτέ τις ρίζες του. Δεν ξέχασε το νησί που τον γέννησε και πάντα γυρνούσε σ’ αυτό. Το όνειρό του ήταν να έχει ένα σπίτι στη Νάξο, να μπορεί να περνάει τα καλοκαίρια του εκεί, να αναπνέει τον αιγαιοπελαγίτικο αέρα και να πατάει το αγαπημένο του χώμα. Να κάνει βόλτες στην παραλία της Γρόττας, να μαζεύει πέτρες και ξύλα από τη θάλασσα και να θυμάται τα παιδικά του χρόνια. Οι καταβολές του από τη Νάξο αποτυπώθηκαν στα έργα του και κυρίως στο έργο «Μία συνάντηση κάπου αλλού», το οποίο είναι κατά κάποιον τρόπο αυτοβιογραφικό.

1942. Ο 20χρονος Ιάκωβος Καμπανέλλης οδηγείται στο ναζιστικό στρατόπεδο Μαουτχάουζεν. Δεν ήταν ούτε Εβραίος, ούτε αντιστασιακός, ούτε κομμουνιστής.  Ήταν ένας νεαρός λάτρης της περιπέτειας. Εν μέσω γερμανικής κατοχής, έφυγε από την Ελλάδα με έναν φίλο του με τελικό προορισμό την Ελβετία. Στη Βιέννη προμηθεύτηκαν πλαστά διαβατήρια, συνελήφθησαν όμως το  Ίνσμπρουκ και ο Καμπανέλλης κατέληξε στο Μαουτχάουζεν, όπου έζησε για δυόμισι χρόνια τη φρίκη και την εγκληματική παράνοια. «Το να είσαι μελλοθάνατος δεν είναι λίγο… Το στρατόπεδο συγκεντρώσεως ήταν ένα γερό μάθημα… Το στρατόπεδο είναι η πνευματική μου καταγωγή». Και πράγματι, η εμπειρία τού στρατοπέδου ήταν καθοριστική για τη ζωή του και για την επαγγελματική του πορεία. «Όταν μπήκα στο στρατόπεδο, ήμουνα στην ηλικία που ανακαλύπτω τον κόσμο. Υπήρξε μεγάλο θεατρικό ερέθισμα για μένα αυτή η κοινή μοίρα των 35.000 ανθρώπων που ήμασταν στο κεντρικό στρατόπεδο Μαουτχάουζεν.

Που με ένα χτύπημα καμπάνας πηγαίναμε να κοιμηθούμε όλοι μαζί, με ένα χτύπημα καμπάνας έπρεπε να ξυπνήσουμε, με ένα χτύπημα καμπάνας έπρεπε να παραταχθούμε, με ένα χτύπημα καμπάνας να πάμε για φαΐ, με ένα χτύπημα καμπάνας να πάμε για δουλειά και με ένα χτύπημα καμπάνας να ξαναγυρίσουμε μέσα. Μία ομαδική δηλαδή συμπεριφορά, μία κοινή μοίρα διασπασμένη σε τόσα ανθρώπινα πάθη όσοι ήταν οι άνθρωποι που ζούσαν αυτή τη ζωή. Νομίζω ότι το θέατρο στηρίζεται στην επιθυμία μου να μιλήσω σε πολύ κόσμο από κάποιο βήμα. Ο θεατρικός συγγραφέας μιλάει με λανθάνοντα πολιτικό τρόπο καλύτερα από ό,τι μιλάει ο πεζογράφος ή ο ποιητής.  Ίσως αυτό ήταν το δικό μου κίνητρο: να μιλήσω στους πολλούς. Και αυτό νομίζω ότι θα πρέπει να διαμορφώθηκε μέσα στο στρατόπεδο. Η ομαδικότητα που υπήρχε εκεί καθόρισε οπωσδήποτε τον τρόπο που έγραψα».

Ο πατέρας μου σε όλη του τη ζωή βροντοφώναζε «Ποτέ ξανά, ποτέ ξανά! Η λήθη ισοδυναμεί με συγχώρεση. Δυστυχώς, ο ναζισμός δεν πέθανε ποτέ, γιατί δεν καταδικάστηκε στον βαθμό που θα έπρεπε».

Φέτος συμπληρώνονται 11 χρόνια από τον θάνατο του Ιάκωβου Καμπανέλλη και 100 από τη γέννησή του. Τον αποκάλεσαν «πατριάρχη» του νεοελληνικού θεάτρου, του απονεμήθηκε το παράσημο του Τάγματος του Φοίνικα από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον εξέλεξαν παμψηφεί μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα Θεάτρου, αλλά και επίτιμο καθηγητή σε τρία πανεπιστήμια.  Όλα αυτά με ένα απολυτήριο Δημοτικού σχολείου.  Όμως υπήρχαν η στόφα, το ταλέντο, αλλά πάνω από όλα το πείσμα και το πάθος. Στην αρχή βρήκε τις πόρτες κλειστές. Το Εθνικό Θέατρο τον απέρριψε όταν θέλησε να δώσει εξετάσεις στη δραματική σχολή γιατί δεν είχε απολυτήριο Γυμνασίου. 

Όμως δεν το έβαλε κάτω. Είχε ήδη αποφασίσει ότι το θέατρο ήταν μονόδρομος, ήταν το μέλλον του. Αποφάσισε να μπει σ’ αυτό από άλλη οδό.  Άρχισε να γράφει. Και πάλι βρήκε τις πόρτες κλειστές. Το Εθνικό Θέατρο απέρριπτε τα έργα του ως «ακατάλληλα διά διδασκαλίαν εις τον οργανισμόν μας». Το 1950 ο εμπνευσμένος Αδαμάντιος Λεμός ανακάλυψε και πίστεψε στον νέο συγγραφέα και αποφάσισε να ανεβάσει στο εκτός κέντρου θεατράκι του τον «Χορό πάνω στα στάχυα».  Έτσι έγινε η αρχή. Ακολούθησαν σημαντικότατες συνεργασίες σε σπουδαία έργα: Κάρολος Κουν, Κώστας Καζάκος, Θανάσης Παπαγεωργίου, Γιώργος Μιχαηλίδης, Νικηφόρος Παπανδρέου και άλλοι σπουδαίοι σκηνοθέτες. Τα έργα του ταξίδεψαν στο εξωτερικό, παίχτηκαν σε πολλές χώρες: Γερμανία, Ρωσία, Κίνα, Αυστραλία, ΗΠΑ και άλλες, μεταφράστηκαν σε δεκαοκτώ γλώσσες, έτυχαν παγκόσμιας αναγνώρισης.

Εκφράζω τον θαυμασμό και το δέος μου σ’ αυτό το ταλέντο, σ’ αυτό το μυαλό που είχα την τύχη να είναι ο πατέρας μου. Αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος, με τα πάνω από σαράντα θεατρικά έργα, τα δεκαοκτώ κινηματογραφικά σενάρια, τα αμέτρητα δοκίμια, τις ομιλίες και τα ποιήματα, που είχε την τύχη να συμπορευτεί με άλλες μεγάλες φυσιογνωμίες του ελληνικού του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και να ζήσει μια ζωή πλούσια σε εμπειρίες και αναγνωρισιμότητα, και ταυτόχρονα ο απλός, ο τρυφερός, ο δίκαιος, ο φίλος. Αυτός ήταν ο μπαμπάς μου και μας λείπει πολύ.