«Ξέρω νεκρούς που έχουν τα μάτια ανοιχτά
και που χτυπάει κανονικά μέσα η καρδιά τους,
παν στη δουλειά, χτυπάνε κάρτα στις επτά,
στο μισθολόγιο υπάρχει τ’ όνομά τους.
Με κάποια καθυστέρηση αναδημοσιεύω κείμενο που έλαβα από τον φίλο καθηγητή Θεόδωρο Μαριόλη. Αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο για την επάρκεια των επιχειρημάτων αλλά και το ποιητικό του λόγου του.
Η Ατλαντίδα ενός Ατελεύτητου 1968
Θεόδωρος Μαριόλης, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας
Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Εισήγηση στο Συμπόσιο: «50 χρόνια από το Μάη του 1968. Η Ευρώπη σε
αναζήτηση για τη Δημοκρατία, την Ειρήνη, τα Δικαιώματα», Δευτέρα 14 Μαΐου 2018,
Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
1. Ο Θάνατος δεν είχε πια Εξουσία
Οι δύο αναφορές του Πλάτωνα στην Ατλαντίδα είναι γνωστές (στους Διαλόγους Τίμαιος και Κριτίας). Έκτοτε, κάποιοι ερίζουν για το εάν αυτή υπήρξε και άλλοι
για το πού υπήρξε.
Κανείς δεν
αμφιβάλλει ότι ο «Μάιος του 1968» υπήρξε. Όμως, τι ήταν; Η ερώτηση θα μπορούσε
να θεωρηθεί αφελής. Γιατί ο «Μάιος του 1968» είναι:
(i). «Γαλλικός» αλλά και διάχυτος:
Για παράδειγμα, πριν «βρισκόταν» στο
Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ και στο Άμστερνταμ
των Provos.
Μετά «βρέθηκε» στο κατειλημμένο Πανεπιστήμιο του Τόκυο, όπου το πλέον παράδοξο στιγμιότυπό
του είναι μάλλον το εξής: Σε μία κατάμεστη αίθουσα, ο αιθερώδης, πλην
μοναρχικός και μιλιταριστής, Γιούκιο Μισίμα δηλώνει τη συμπαράταξή του με τους εξεγερμένους
αναρχοκομμουνιστές φοιτητές της Zengakuren,
αλλά όταν αρχίζει ο διάλογος, το νόημα εκλείπει. Οι δύο πλευρές αδυνατούν να
επικοινωνήσουν.
(ii). Βραχύς αλλά και έρπων:
Στη Γαλλία διήρκησε από τις αρχές
Μαρτίου έως τις αρχές Ιουνίου, με μία κορύφωση, περί τις 20 με 30 Μαΐου, ενώ
στην Ιταλία διήρκησε για κάποια χρόνια, με εναλλασσόμενες καμπές.
(iii). Ταυτοποιήσιμος αλλά και διαφεύγων:
Εξεγερσιακός και μεταρρυθμιστικός, φοιτητικός
και προλεταριακός, λεττριστικός και
φορμαλιστικός, αντιιμπεριαλιστικός και υποκειμενιστικός, αντιεξουσιαστικός και
τριτο-διεθνιστικός, σοβιετικός (συμβουλιακός) και αυτοδιαχειριστικός. Ήταν ένα
μάγμα όλων αυτών των αντιθετικών ζευγών, για τα οποία εξαιρετικά δύσκολα, όμως,
θα μπορούσε κανείς να φανταστεί, πριν από το «Μάιο του 1968», ότι είναι δυνατόν
να υπάρξουν σε ένα και το αυτό σύνολο. Ίσως, η ύστερη (μετά-1965) ανάπτυξη του
μαθηματικού κλάδου των «Ασαφών Συνόλων και Λογικής (Fuzzy Sets-Logic)» πήρε ώθηση από αυτήν την κοινωνική πραγματικότητα.
Τελικά, ήταν μία ιδιάζουσα πραγματικότητα ή μία προσομοίωση, μία εικόνα χωρίς
πρωτότυπο, όπως διατείνεται ο αείμνηστος Mario Perniola;
Το βέβαιο
είναι ότι, εκείνο το μήνα στην Γαλλία, απήργησαν ακόμα και κάποιοι που δεν εργάζονταν,
και αμφισβητήθηκε ακόμα και η αμφισβήτηση: Η ετυμηγορία των τοίχων της
κατειλημμένης Σορβόννης ήταν ότι τα γραπτά του Louis Althusser είναι απλώς άχρηστα («A quoi sert Althusser? Althusser-à-rien»), ενώ από τους χώρους της αποπέμφθηκαν, μεταξύ άλλων,
οι Κώστας Αξελός, Jean-Luc Godard και Εdgar Morin. Μπορεί οι εξεγερμένοι να μην
γνώριζαν ή να μην πρόλαβαν να καταλάβουν τι ήθελαν και τι ακριβώς έκαναν, αλλά
οι αρχές ετοιμάστηκαν διά παν ενδεχόμενο: Το Παρίσι περικυκλώθηκε με τανκς και
ο Πρόεδρος Ντε Γκωλ απείλησε με αναστολή άρθρων του Συντάγματος.
Πάντως,
όταν την Τετάρτη 22 Μαΐου, απήργησαν και οι Εργολάβοι Κηδειών, κάποιος παρατήρησε
ότι: «Μάλλον δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να πεθάνεις» ή, για να το εκφράσουμε
με τα λόγια των Αποστόλου Παύλου και Dylan Thomas, «Ο θάνατος
δεν έχει πια εξουσία». Έστω για μία στιγμή…
Πάρα πολλοί
μνημονεύουν το Μάιο του 1968 αλλά όχι εκείνη τη χώρα, η οποία έχει ονομαστεί:
«Η Χώρα που ποτέ δεν υπήρχε, η γεωγραφική κενότητα, το Βασίλειο της Άχρονης Άμμου».
Και όμως. Όπως συνάγεται από κάποια διασωθέντα
σπαράγματα, εκεί ακριβώς επιχειρήθηκε,
επί μακρόν, η ανέγερση μίας Ατοπίας (και)
με τα ονειρόπλαστα δομικά υλικά, τα οποία «άφησε πίσω του» το «1968». Στα
ακόλουθα θα μιλήσω, όσο μπορώ, για αυτήν την Ατοπία, συνδέοντας και
συμπληρώνοντας τα σπαράγματα, ενώ στο τέλος θα επιχειρήσω, εν συντομία, μία συνολική
κριτική ανασύνθεση.
2. Για ένα Αιώνιο 1968 ή Αναζητώντας τη Λύση της
Κοινωνικής Εξίσωσης:
x = f (x)
Ο Αριστοτέλης έχει γράψει ότι από την έρημο πάντα μας έρχεται κάτι
καινούργιο. Οι φασματικοί λαοί της επιμένουν ότι η γη τους φαίνεται άγονη χωρίς
να είναι: μόνο σε αυτήν μπορούν να ανθίσουν τα δύο πιο όμορφα, καίτοι φαινομενικώς αντιφατικά μεταξύ τους, λουλούδια
του κόσμου, δηλαδή της Περισυλλογής και των Μαζών.
Τα σπαράγματα
βεβαιώνουν ότι, ως εάν να ήταν πριν από χιλιάδες χρόνια και κάπου μέσα σε
εκείνη την έρημο, η εμπροσθοφυλακή μίας νικηφόρας κατάληψης της εξουσίας έκρινε
ότι συνέλαβε την έννοια-κλειδί για την οριστική λύση του της Πόλεως Ζητήματος. Εκείνη,
λοιπόν, τη στιγμή, η εμπροσθοφυλακή κατήργησε το Επαναστατικό Συμβούλιο, δηλαδή
τον εαυτό της, τη «Γενική Συνέλευση του Λαού» (σαν να λέμε, το Κοινοβούλιο), την
Κυβέρνηση, τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας και την πρωτεύουσα της χώρας. Ανακήρυξε
την «Άμεση Δημοκρατία των Μαζών», και
ως όργανο διακυβέρνησης αυτής όρισε το «Γενικό Λαϊκό Συνέδριο». Τέλος, αναγόρευσε
πρωτεύουσα όλη την επικράτεια.
Όπως θα
φανεί από ό,τι θα εκθέσουμε στη συνέχεια, είναι δυνατόν να λεχθεί ότι η
εμπροσθοφυλακή της επανάστασης επανανακάλυψε εκείνο το «σταθερό σημείο (fixed point)», x = f (x), του οποίου
ο ορισμός είχε δοθεί, κατά πρώτον, από τον György Lukács (στο Ιστορία και Ταξική Συνείδηση, 1923) και,
εν συνεχεία, αναδιατυπώθηκε στη Θέση 117 της Κοινωνία του Θεάματος (κυκλοφόρησε στις 14 Νοεμβρίου 1967, στο
Παρίσι), δηλαδή – κατά ορισμένους – σε ένα από τα Ευαγγέλια ή, μάλλον, στην Αποκάλυψη του 1968:
«Στο πλαίσιο της εξουσίας των
Συμβουλίων, η οποία πρέπει να υποκαταστήσει, σε παγκόσμια κλίμακα, κάθε άλλη
εξουσία, οι Μάζες [στο πρωτότυπο: το προλεταριακό κίνημα] είναι προϊόν του
εαυτού τους [του] και, ταυτοχρόνως, αυτό το προϊόν είναι το ίδιο ο παραγωγός. Είναι
ο σκοπός του εαυτού τους [του]. Μόνο εντός αυτού του πλαισίου η θεαματική
άρνηση της ζωής συναντά και αυτή, με τη σειρά της, την άρνησή της.».[1]
Όμως, τι
είχε προηγηθεί στο «Βασίλειο της Άχρονης Άμμου»; Μόνο λίγα πράγματα δύνανται να
αναφερθούν. Φαίνεται ότι, καταρχάς, η εξουσία είχε καταληφθεί με ένα ιδιότυπο
στρατιωτικό πραξικόπημα. Αμέσως μετά τη μη-αιματηρή εκκαθάριση, την εκδίωξη όλων των
ιμπεριαλιστικών δυνάμεων από την επικράτεια, και τη σταθεροποίηση της
κατάστασης, η εξουσία παραδόθηκε στο λαό, με την ακόλουθη Οδηγία υπ’ αριθμόν Ι του Επαναστατικού Συμβουλίου:
«Οι ένοπλες δυνάμεις δεν ήταν
παρά ο προπομπός του λαού και βρίσκονταν κάτω από την ηγεσία του, την οποία δεν
ήταν, όμως, σε θέση να συνειδητοποιήσει ο ίδιος. Ένα πραξικόπημα δεν μπορεί να
σηκώσει από μόνο του μία γνήσια λαϊκή επανάσταση. Λαέ συνέχισε, η ελευθερία,
όλη η ελευθερία, είναι για το λαό, μη διστάζεις να καταλάβεις την εξουσία και
μη φοβάσαι τίποτε εκτός από το Θεό. Ελεύθεροι πολίτες, συνεχίστε να
καταλαμβάνετε όλα τα Ιδρύματα και τις Υπηρεσίες και να εφαρμόζετε την αυτοδιαχείριση.
Καταλάβετε όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς, επιβάλλετε τη θέλησή σας και
κάντε τη φωνή σας να ακουστεί σε όλον τον κόσμο.».
Οι Λαϊκές
Μάζες ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό, καίτοι συγκεχυμένα και μάλλον αδέξια. Έτσι, το Επαναστατικό Συμβούλιο
αναγκάστηκε, λίγους μήνες μετά, να εκδώσει την τεσσάρων σημείων Οδηγία υπ’ αριθμόν ΙΙ:
«Τώρα, η λαϊκή επανάσταση
πρέπει να περάσει στο στάδιο του πλήρους ελέγχου της εξουσίας από το λαό, ως
ακολούθως:
1. Οι φοιτητές
να καταλάβουν τις πανεπιστημιακές διοικήσεις, οι δάσκαλοι να καταλάβουν όλα τα
τμήματα του Υπουργείου Εκπαίδευσης, και οι καλλιεργητές σε όλους τους δήμους να
καταλάβουν όλα τα αγροτικά τμήματα. Έτσι, θα πραγματοποιηθεί η Επανάσταση στη Διοίκηση.
2. Οι
λογοτέχνες, οι ποιητές, οι συγγραφείς και οι επαναστάτες διανοούμενοι να
καταλάβουν όλα τα εθνικά τυπογραφεία και όλα τα πολιτιστικά κέντρα, ώστε να
υπηρετούν τη λογοτεχνία, την τέχνη και τον πολιτισμό. Έτσι, θα πραγματοποιηθεί η Επανάσταση στη Μόρφωση.
3. Σχηματίστε Λαϊκές Επιτροπές σε κάθε χωριό, σε κάθε
πόλη, σε κάθε σχολή, σε κάθε ινστιτούτο, σε κάθε σχολείο, σε κάθε λιμάνι, σε
κάθε αεροδρόμιο. Το Επαναστατικό Συμβούλιο θα είναι μαζί σας, στη διάθεσή σας
κάθε στιγμή που θα το χρειαστείτε.
4. Αυτός είναι ο επόμενος αλλά όχι ο
τελευταίος σταθμός της επανάστασης. Οι επαναστατικές επιτροπές είναι η αρχή
μίας νέας κίνησης σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία προορίζεται να κάνει τις Μάζες
να συμμετέχουν στην εξουσία χωρίς ανάγκη μεσιτείας, αντιπροσώπευσης ή
διακυβέρνησης. Τώρα, τίθενται τα θεμέλια της Εποχής των Μαζών. Μετά από 100
χρόνια η κριτική αποτίμηση θα επιβεβαιώσει ότι αυτή ήταν η απαρχή της Εποχής των
Μαζών, το πρώτο νικηφόρο παράδειγμα της Άμεσης Δημοκρατίας των Μαζών.»
(πρόσθετη έμφαση).
Ποια,
όμως, ήταν η τελική σύλληψη διά της οποίας το Επαναστατικό Συμβούλιο οδηγήθηκε,
δύο χρόνια μετά, στην προαναφερθείσα αυτο-κατάργησή
του καθώς και στην κατάργηση όλων των παραδοσιακών
μορφών εξουσίας; Λέγεται ότι ήταν η εξής:
«Τα λαϊκά συνέδρια είναι το μόνο μέσο για την επίτευξη
της λαϊκής δημοκρατίας. Κάθε σύστημα διακυβέρνησης εκτός από τα λαϊκά συνέδρια,
δεν είναι δημοκρατικό. Όλα τα συστήματα διακυβέρνησης που επικρατούν στον κόσμο
σήμερα, δεν είναι δημοκρατικά, εκτός αν υιοθετήσουν αυτή τη μέθοδο. Τα λαϊκά
συνέδρια είναι το τέλος του ταξιδιού του κινήματος των Μαζών στην αναζήτησή
τους για τη Δημοκρατία. Η εξουσία
του λαού έχει μόνο ένα πρόσωπο και μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με μία
μέθοδο, δηλαδή με τα λαϊκά συνέδρια και τις λαϊκές επιτροπές. Όχι δημοκρατία χωρίς λαϊκά συνέδρια.
Επιτροπές παντού. Ο κοινοβουλευτισμός
είναι απάτη. Όχι αντιπροσώπευση στη θέση
του λαού. Λένε: «Δημοκρατία είναι ο έλεγχος της κυβέρνησης από το λαό».
Όχι. Αυτός είναι ο ανυπόστατος, ο κάλπικος ορισμός. Τώρα, καταργείται και
αντικαθίσταται από τον αληθή ορισμό: Δημοκρατία
είναι ο έλεγχος του λαού από το λαό. Έτσι, όλοι οι πολίτες που είναι μέλη
των λαϊκών συνεδρίων ανήκουν, επαγγελματικά και λειτουργικά, σε διάφορες
κατηγορίες και τομείς, όπως εργάτες, αγρότες, σπουδαστές, έμποροι, τεχνίτες,
υπάλληλοι και επαγγελματίες. Πρέπει, συνεπώς, να ιδρύσουν τις δικές τους
ενώσεις και τα συνδικάτα, εκτός από το γεγονός ότι είναι, ως πολίτες, μέλη των
βασικών λαϊκών συνεδρίων ή των λαϊκών επιτροπών. Τα θέματα που συζητούνται από
τα βασικά λαϊκά συνέδρια ή τις λαϊκές επιτροπές, τα συνδικάτα και τις ενώσεις,
θα πάρουν την τελική τους μορφή στο Γενικό Λαϊκό Συνέδριο, όπου συνέρχονται οι
ομάδες εργασίας των λαϊκών συνεδρίων, των λαϊκών επιτροπών, των συνδικάτων και
των ενώσεων. Ό,τι συζητείται στο Γενικό Λαϊκό Συνέδριο, το οποίο συνέρχεται μία
φορά το χρόνο, θα υποβληθεί, με τη σειρά του, στα λαϊκά συνέδρια, στις λαϊκές
επιτροπές, στα συνδικάτα και στις ενώσεις. Οι λαϊκές επιτροπές, υπεύθυνες
απέναντι στα βασικά λαϊκά συνέδρια, θα αρχίσουν, τότε, την εκτέλεση. Το Γενικό
Λαϊκό Συνέδριο δεν είναι μία συνάθροιση μελών ή απλών ανθρώπων όπως συμβαίνει
με τα κοινοβούλια. Είναι μία συγκέντρωση των βασικών λαϊκών συνεδρίων, των
λαϊκών επιτροπών, των ενώσεων, των συνδικάτων και όλων των επαγγελματικών
σωματείων. Με αυτό τον τρόπο, λύνεται, από τα ίδια τα πράγματα, το πρόβλημα του
οργάνου διακυβέρνησης και όλα τα δικτατορικά όργανα (μονοκομματικά,
δικομματικά, πολυκομματικά, ακομματικά) θα εξαφανιστούν. Ο λαός γίνεται το
όργανο διακυβέρνησης και, ταυτοχρόνως, ο επιτηρητής του εαυτού του. Η κοινωνία
αυτο-επιτηρείται και, έτσι, το πρόβλημα της δημοκρατίας λύνεται πλήρως.».
Εκ των
πραγμάτων, τα ερωτήματα που τέθηκαν εν συνεχεία ήταν: Επαρκούν τα λαϊκά συνέδρια; Αποτελούν ικανή ή μόνο αναγκαία συνθήκη;
Η απάντηση που δόθηκε στην Ατλαντίδα ήταν:
«Τα λαϊκά συνέδρια θα
παραμείνουν μία φαινομενική λύση, όσο
δεν λύνεται το οικονομικό πρόβλημα.
Στα λαϊκά συνέδρια οι άνθρωποι φαίνονται ίσοι από οργανωτική άποψη. Όλα τα
καθίσματα φαίνονται ίδια αλλά δεν είναι. Εάν ο ένας είναι εργοδότης και οι
άλλοι είναι οι εργάτες, δεν θα υπάρχει πραγματική ισότητα. Εάν ο εργοδότης πει:
«Όχι», οι μισθωτοί εργαζόμενοι δεν μπορούν να πουν: «Ναι». Γιατί; Γιατί ξέρουν
ότι, όταν θα φύγουν από το λαϊκό συνέδριο, θα είναι κάτω από τον έλεγχο του
εργοδότη. Η ζωή τους είναι στα χέρια του. Στην πραγματικότητα, δεν μπορούν να
τον αντιμετωπίσουν μέσα στο λαϊκό συνέδριο. Το ίδιο ισχύει, για παράδειγμα, και
ανάμεσα σε αυτόν που είναι ιδιοκτήτης σπιτιών ή κτημάτων και σε εκείνους που τα
νοικιάζουν. Για να είναι η δημοκρατία των λαϊκών συνεδρίων πραγματική
δημοκρατία πρέπει όλες οι σχέσεις οικονομικής εκμετάλλευσης να καταργηθούν.[2] Επομένως, η λύση του οικονομικού
και του πολιτικού προβλήματος είναι ενιαία στην ουσία της: Συμμέτοχος-Συνεταίρος
και όχι Μισθωτός, για το πρώτο πρόβλημα, και Πρωταγωνιστής και όχι Κομπάρσος ή Θεατής,
για το δεύτερο πρόβλημα. Ο άνθρωπος
στερείται την ελευθερία του όταν κάποιος άλλος ελέγχει τις ανάγκες του. Και ιδίως εκείνες για εισόδημα, κατοικία και
μετακίνηση. Γιατί η ανάγκη μπορεί να καταλήξει στο σκλάβωμα ανθρώπου από
άνθρωπο. Η ανάγκη είναι ένα πραγματικό πρόβλημα και η σύγκρουση πηγάζει από την
κυριαρχία στις ανθρώπινες ανάγκες. Στην πραγματική δημοκρατία κανείς, μαζί και
η ίδια η κοινωνία, δεν επιτρέπεται να ελέγχει τις ανάγκες του ανθρώπου. Όποιος
κυριαρχεί πάνω στις ανάγκες σου, σε ελέγχει ή σε εκμεταλλεύεται. Μπορεί να σε
υποδουλώσει έστω κι αν υπάρχει κάποια νομοθεσία που να το απαγορεύει. Αποτελεί
ειρωνεία το γεγονός ότι οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου αντιμετωπίζονται με
νομικά, διοικητικά ή άλλα μέτρα. Βασικά, η κοινωνία πρέπει να στηρίζεται στην
εφαρμογή του φυσικού δικαίου στις
ανάγκες αυτές. Ο άνθρωπος για να είναι ευτυχισμένος, πρέπει να είναι ελεύθερος,
και για να είναι ελεύθερος, πρέπει να κυριαρχεί στις ανάγκες του.[3]» (πρόσθετη έμφαση).
Τέλος, η
Πολιτική και η Οικονομική Επανάσταση αλληλοσυμπληρώθηκαν με τη Μορφωτική
Επανάσταση, η οποία έστρεψε τις αιχμές της στα ζητήματα της Παιδείας, της
Γλώσσας, με την ευρεία έννοια του όρου, δηλαδή ως «πρώτης και δευτέρας τάξεως
σύστημα σήμανσης» (Ivan Pavlov), του Αθλητισμού και των Θεαμάτων. Στόχοι ήταν,
αντιστοίχως:
(i). Για την Παιδεία: Ο μη-καταναγκασμός και η δυνατότητα
αυτόβουλης εκλογής.
(ii). Για τη Γλώσσα: Η ανάπτυξη της αισθαντικής, καλαισθητικής
και γνησίως δημιουργικής αυτο-έκφρασης και επικοινωνίας.
(iii). Για τον Αθλητισμό και τα Θεάματα: Η απο-εμπορευματοποίηση
των κοινωνικών δραστηριοτήτων και η άμεση συμμετοχή των Μαζών σε αυτές,
απαλλοτριώνοντας τα «στρατόπεδα συγκέντρωσης της παραγωγής και κατανάλωσης
θεαμάτων» και εμφυσώντας κοινωνική πνοή στην επιθανάτια καθημερινότητα του
«Μοναχικού Πλήθους».
«Ξέρω νεκρούς που έχουν τα μάτια ανοιχτά
και που χτυπάει κανονικά μέσα η καρδιά τους,
παν στη δουλειά, χτυπάνε κάρτα στις επτά,
στο μισθολόγιο υπάρχει τ’ όνομά τους.
Ξέρω νεκρούς που μες στους δρόμους περπατούν,
κοιτούν βιτρίνες, παζαρεύουν και ψωνίζουν
κάνουνε Πάσχα και τα έθιμα κρατούν,
πληρώνουν φόρους και στις εκλογές ψηφίζουν.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου